"Nie zdarzenia nas smucą, ale to jak je widzimy"
21 maja 2023
Wiktoria Merchut
Ciekawe jest to, że żyjemy w tym samym świecie, a odbieramy go inaczej. To samo wydarzenie przez różne osoby może być zinterpretowane odmiennie. To wszystko zależy od naszych indywidualnych cech oraz tego jak postrzegamy świat. Poznanie tego, jak ludzie różnie przypisują przyczyny różnym zjawiskom pomoże lepiej zrozumieć, jak to działa w praktyce również u osób z wypaleniem zawodowym.
W tym artykule dowiesz się:
- co determinuje umiejscowienie kontroli
- jak samoocena zależy od poczucia kontroli
- jak poszukiwanie przyczyn negatywnych zdarzeń w sobie działa niekorzystnie
- jakie częste błędy logicznego myślenia wpływają negatywnie na nasz odbiór świata
Wewnętrzne i zewnętrzne poczucie kontroli
To inaczej umiejscowienie kontroli, które jest względnie stałą cechą naszej osobowości. Cała teoria poczucia umiejscowienia kontroli, jako jedną z teorii społecznego uczenia, została stworzona przez Juliana Rottera. Zauważył on, że ludzie mają odmienne sposoby interpretowania przyczyn zdarzeń, które spotykają ich lub inne osoby.
Stąd powstały dwa rodzaje poczucia kontroli: wewnętrzne i zewnętrzne.
Nie jest jednak tak, że jesteśmy tylko internalistami lub tylko eksternalistami. Często zmieniamy swoje poczucie kontroli zależnie od tego jakie zadanie przed nami stoi, jakie są jego okoliczności, jakie mamy uprzednie doświadczenia.
Świetnie ilustruje to poniższy przykład:
Pan X pisał dziś egzamin. Niestety nie poszło mu zbyt dobrze. Uważa, że to wina złego oświetlenia na sali i zbyt trudnych pytań, które były sformułowane niezwykle niezrozumiale.
Pan X dostał dziś awans w pracy. Twierdzi, że to efekt jego wieloletnich starań i ogromu zaangażowania jakie wkładał w rozwój firmy.
Stąd powstały dwa rodzaje poczucia kontroli: wewnętrzne i zewnętrzne.
Ludzi z wewnętrznym poczuciem kontroli określa się jako internalistów, a z zewnętrznym – eksternalistów.
Osoby z wewnętrznym poczuciem kontroli mają przekonanie, że ich życiem sterują oni sami. Wierzą, że to dzięki ich własnym wysiłkom i staraniom zależy to, co osiągną w życiu oraz co się w nim wydarzy.
Osoby z wewnętrznym poczuciem kontroli mają przekonanie, że ich życiem sterują oni sami. Wierzą, że to dzięki ich własnym wysiłkom i staraniom zależy to, co osiągną w życiu oraz co się w nim wydarzy.
Osoby z zewnętrznym poczuciem kontroli mają przekonanie, że życiem sterują czynniki niezależne i nie podlegające ich kontroli ( np. Bóg, przeznaczenie, los, nieświadomość). Nie wierzą we własne zdolności i własną moc sprawczą, przypisując innym czynnikom przyczynę wydarzeń w swoim życiu.
Nie jest jednak tak, że jesteśmy tylko internalistami lub tylko eksternalistami. Często zmieniamy swoje poczucie kontroli zależnie od tego jakie zadanie przed nami stoi, jakie są jego okoliczności, jakie mamy uprzednie doświadczenia.
Świetnie ilustruje to poniższy przykład:
Pan X pisał dziś egzamin. Niestety nie poszło mu zbyt dobrze. Uważa, że to wina złego oświetlenia na sali i zbyt trudnych pytań, które były sformułowane niezwykle niezrozumiale.
Pan X dostał dziś awans w pracy. Twierdzi, że to efekt jego wieloletnich starań i ogromu zaangażowania jakie wkładał w rozwój firmy.
Samoocena, a poczucie kontroli
Możemy również zauważyć pewną tendencję do konkretnego stylu poczucia kontroli w zależności od samooceny.
Osoby z niskim poczuciem własnej wartości swój sukces przypisują czynnikom zewnętrznym, a porażkę czynnikom wewnętrznym (np. dostałem/am awans bo się nade mną zlitowali; nie zdałem/am egzaminu, bo jestem głupi/a). Podobnie funkcjonuje to u osób z wypaleniem zawodowym. Swoje osiągnięcia traktują bardzo odlegle, jako coś mało wyjątkowego, często niezależnego od nich, natomiast porażki biorą szczególnie do siebie, uważając że jest to ich stuprocentowa wina i wynik braku kompetencji.
Natomiast osoby z wysokim poczuciem własnej wartości swój sukces przypisują czynnikom wewnętrznym, a porażkę czynnikom zewnętrznym (np. dostałem/am awans bo jestem świetnym pracownikiem; nie zdałem/am egzaminu, bo pytania były wyjątkowe trudne).
Świat przyczynowości
Zatem możemy przypisywać naszym działaniom przyczyny zewnętrzne i wewnętrzne, ale nie tylko. Teoria atrybucji mówi o tym, w jaki sposób człowiek stara się wyjaśniać związki przyczynowo-skutkowe swojego zachowania lub zachowania innych osób, a także przyczyny danych zdarzeń. Zatem możemy jeszcze upatrywać przyczyn stałych lub chwilowych oraz przyczyn ogólnych lub konkretnych.
Osoby zmagające się z wypaleniem zawodowym, podobnie jak osoby z depresją, mają charakterystyczny styl przypisywania przyczyn swoim sukcesom i porażkom. Sukcesy przypisują czynnikom zewnętrznym, chwilowym i konkretnym (np. dostałem/am awans bo miałem/am „farta”). Oznacza to, że swoje osiągnięcie traktują jako coś niezależnego od ich, ulotnego oraz ograniczającego się do bardzo wąskiej gamy ich zdolności. Natomiast porażki przypisują czynnikom wewnętrznym, stałym i ogólnym (np. dostałem/am wypowiedzenie z pracy bo jestem beznadziejny/a). Oznacza to, że swoje niepowodzenia oceniają jako coś zależnego w zupełności od nich, niezmiennego oraz przekładającego się na całokształt ich umiejętności i cech.
Błędy logicznego myślenia Beck'a
Owe błędy to jeden z mechanizmów powstawania depresji według kognitywnej teorii Becka. Jednakże warto na niego zwrócić uwagę przy temacie różnego odbierania świata przez ludzi, a także tego jak często wygląda myślenie osób zmagających się z wypaleniem zawodowym.
Arbitralne wnioskowanie – to wyciąganie wniosków na podstawie niewielkiej liczby przesłanek lub ich braku; osoby popełniające ten błąd to takie, które wnioskują o swoim totalnym braku wiedzy z matematyki, na podstawie nierozwiązania jednego obliczenia
Terapie poznawcze w głównej mierze skupiają się właśnie na wyłapywaniu takich automatycznych i destruktywnych myśli by pomóc danej osobie je zreinterpretować i zwalczyć poprzez dostarczanie argumentów na to, że rzeczywistość wcale nie maluje się w tak ciemnych barwach.
Beck wyróżnił 5 błędów logicznego myślenia, a są nimi:
Arbitralne wnioskowanie – to wyciąganie wniosków na podstawie niewielkiej liczby przesłanek lub ich braku; osoby popełniające ten błąd to takie, które wnioskują o swoim totalnym braku wiedzy z matematyki, na podstawie nierozwiązania jednego obliczenia
Abstrakcja selektywna – to skupianie się na nieistotnym szczególe, przy równoczesnym pomijaniu ważniejszych aspektów danej sytuacji; osoby popełniające ten błąd to takie, które na przykład podczas kolacji wigilijnej nie zwracają uwagi na to, że wszyscy chwalili jedzenie i dekoracje, a skupiają się na tym, że ktoś powiedział, że kompot z suszu nie jest w jego guście
Nadmierne uogólnianie – to wyciąganie wniosków dotyczących braku wartości, zdolności lub działania na podstawie jednego faktu; osoby popełniające ten błąd to takie, które na podstawie jakiejś błahej pomyłki są w stanie obszernie wnioskować na temat tego, że nie nadają się do niczego
Wyolbrzymianie i pomniejszanie – małe negatywne wydarzenia są wyolbrzymiane, a pozytywne pomieszane; to częsty problem u osób z depresją ale nie tylko; osoby z wypaleniem zawodowym bardzo często umniejszają swoim sukcesom, traktują je jako nieistotne, natomiast swoje potknięcia podnoszą do rangi ogromnej porażki
Personalizacja – branie na siebie odpowiedzialności za negatywne wydarzenia na świecie; to częsta tendencja u osób z wypaleniem, które czują ogromną odpowiedzialność, za wszystko dokoła siebie, pomimo że nie na wszystko mają realny wpływ
Terapie poznawcze w głównej mierze skupiają się właśnie na wyłapywaniu takich automatycznych i destruktywnych myśli by pomóc danej osobie je zreinterpretować i zwalczyć poprzez dostarczanie argumentów na to, że rzeczywistość wcale nie maluje się w tak ciemnych barwach.
Poznać, aby zrozumieć
Zatem, zagłębiwszy się w elementy funkcjonowania myślenia czy rozumienia osób z wypaleniem zawodowym możemy zauważyć jak bardzo krzywdzą się takim rozumowaniem. To niezwykle ciężkie, non stop obarczać się winą, umniejszać swoim zasługom czy mieć poczucie, że cokolwiek się zrobi jest to totalnie od tych osób niezależne.
Niestety, ale wypalenie zawodowe nie przechodzi tak po prostu, tym bardziej u osób patrzących na świat od lat z pozycji w ich mniemaniu niższej od wszystkich. Często czynniki przyspieszające pojawienie się wypalenia zawodowego są bardzo głębokie zakorzenione właśnie w osobowości, myśleniu czy przeszłych doświadczeniach.
W takiej sytuacji bardzo przydatne mogą się okazać terapie poznawcze między innymi skoncentrowane na pracy z błędnymi przekonaniami czy nieprawidłowym myśleniem.
Bibliografia:
Martin E.P. Seligman, Elaine F. Walker, David L. Rosenhan “Psychopatologia”, W.W. Norton and Company, Inc. 2001; polska edycja Zysk i S-ka Wydawnictwo Poznań 2003
Bogdan Wojciszke “Psychologia Społeczna”, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR 2011
Psychologia i ty: https://psychologiaity.com/2017/12/06/poczucie-kontroli-zewnatrz-i-wewnatrzsterownosc/
Cieszymy się, że przeczytałeś nasz artykuł.
To oznacza, że interesujesz się zdrowiem
psychicznym swoim lub innych. Czujemy się w obowiązku wspomnieć, że
wypalenie zawodowe ma wiele twarzy, a
każdego człowieka dotyka w inny sposób.
Bardzo ważne jest rozpoznanie wypalenia zawodowego w jak najwcześniejszym stadium i podjęcie pracy nad jego wyleczeniem. Pamiętaj, wypalenie zawodowe to nie choroba, to nie powód do wstydu, to nie oznaka słabości. Warto umówić się na konsultację ze specjalistą, aby zadbać o swoją energię życiową.
Ten artykuł napisała dla Ciebie Wiktoria Merchut
Więcej informacji o autorce znajdziesz tutaj