Czym jest pracoholizm i czy może prowadzić do wypalenia zawodowego?


Artykuł jest w głównej mierze tłumaczeniem publikacji, która ukazała się w “European Journal of Economics and Business Studies” zatytułowanej: “Occupational Burnout as a Consequence of Workaholism – An Outline of the Problem Based on Studies of Polish Women Running Their Own Business Activity” autorstwa: Małgorzata Dobrowolska, Marional Paruzel-Czachura, Agata Chudzicka-Czupała, Marta Stasiła-Sieradzka, Janusz Siwiorek, 8/2018. 
Publikacja  ta powstała na kanwie badania przeprowadzonego na grupie 72 kobiet posiadających własną działalność gospodarczą, wyższe wykształcenie, mieszkających w dużych miastach.   


Czego dowiesz się z tego artykułu?

  • czym jest pracoholizm
  • jakie są fazy rozwoju pracoholizmu
  • jak pracoholizm wpływa na najbliższe osoby pracoholika
  • jak można leczyć pracoholizm

Co to jest pracoholizm?

Podłożem pracoholizmu jest możliwość odnalezienia spełnienia tylko w jednej dziedzinie życia przy jednoczesnym uprzedzeniu do pozostałych jego aspektów (1).
Głównym i niepodważalnym, niezależnym od definicji różnych badaczy, symptomem wyróżniającym zachowanie pracoholika jest poczucie wewnętrznego przymusu, aby pracować. 

Pracoholizm nie jest nowym zjawiskiem. Problematyka ta cieszy się zainteresowaniem od 1971 r., czyli daty opublikowania przez Wayne'a Oatesa pracy „Confessions of a workaholic".  Oates zaobserwował u siebie uzależnienie od pracy, które jest podobne do uzależnienia od innych używek, tj. alkoholu, papierosów, czy narkotyków. Pracoholik wręcz cierpi w sytuacji braku czy prób ograniczania pracy. To właśnie na podstawie obserwacji patologii związanej z aktywnością zawodową w swoim zachowaniu Oates wprowadził do nauki termin „pracoholizm"; scharakteryzował go oraz przedstawił jego konsekwencje dla psychicznego i fizycznego zdrowia pracowników (źródło: www.ciop.pl). 

Co czuje i jak zachowuje się pracoholik?

 Cechy wyróżniające osobę uzależnioną od pracy (2):

  • niski poziom zainteresowania własną rodziną 
  • zerwanie więzi niezwiązanych z pracą 
  • brak poczucia kontroli czasu spędzonego na czynnościach związanych z pracą 
  • poczucie dyskomfortu poza miejscem pracy 
  • przynoszenie pracy do domu 
  • siedzenie w pracy po godzinach 
  • nieumiejętnosć wypoczynku, relaksu lub odczuwania radości w wolnym czasie 
  • brak chęci do jakichkolwiek zmian 
  • ciągłe zmęczenie 
  • wzmożone zaangażowanie w pracę 
  • poczucie konieczności doprowadzenia zadań w pracy do końca 
  • poczucie pasji i gorliwości do pracy 
  • poczucie wewnętrznego przymusu i nieodpartej chęci do pracy 
  • utożsamianie czasu z samorealizacją 
  • poczucie marnowania czasu wolnego 
  • racjonalizowanie czasu spędzonego w pracy 
  • podatnosć na inne uzależenienia 
  • jednoczesne wykonywanie wielu zadań

Ponad to, pozostałe główne symptomy pracoholizmu to m.in. (3): 

  • nadmierne pożytkowanie energii na pracę 
  • ciągła powtarzalność działań 
  • wyznaczanie coraz bardziej wygórowanych standardów działania 
  • przymus do angażowania się w pracę i nieumiejętność zaprzestania podjętych działań 

Pracoholik czuje więc wewnętrzną potrzebę pracy, która nie pozwala mu jej skończyć lub przerwać. W czasie wolnym odczuwa niepokój i chęć wznowienia zadań związanych z pracą. Dlatego czas wolny, który mógłby przeznaczyć na odpoczynek, hobby, czy czas z rodziną, odczuwa jako czas stracony na bezczynności.
źródło: ciop.pl

3 fazy pracoholizmu

Pracoholizm, podobnie jak wypalenie zawodowe, to zjawisko dynamiczne, które rozwija się w czasie, przechodząc różne fazy (4).

FAZA PIERWSZA: ZWIASTUN 

W tej fazie człowiek zaczyna spędzać coraz więcej czasu w pracy, jego uwaga w coraz większym stopniu skupia się na pracy i aktywnościach z nią związanych, zwiększa się ilość pracy. Osoba w pierwszej fazie jest permanentnie zajęta. Pozytywne emocje wywoływane pracą powodują zwiększenie zaangażowania w nią. 

W tym etapie można już odczuwać początkowe symptomy: 
  • zmęczenie
  • wyczerpanie,
  • zaburzenia koncentracji
  • niepokój, lęk
  • stany depresyjne
  • dolegliwości somatyczne

W tej fazie osoba zaczyna być wiecznie zajęta, a odczuwanie przyjemności z pracy stanowi zachętę do większego angażowania się w nią. 

Odczuwane emocje: pozytywne i przyjemne, następuje redukcja negatywnych stanów emocjonalnych.   


FAZA DRUGA: KRYTYCZNA

W tej fazie następuje intensyfikacja symptomów i poczucia wewnętrznego przymusu, by pracować. Następuje porzucenie innych aktywności na korzyść jednej - pracy. Pogarsza to relacje i wywołuje konflikty z bliskimi i znajomymi. 

Odczuwane emocje: pogarsza się umiejętność radzenia sobie ze stresem, jedynym sposobem na poradzenie sobie z problemami jest jeszcze większe poświęcenie się pracy.   


FAZA TRZECIA: EKSTREMALNE POGORSZENIE 

To finalna faza, w której poziom wyczerpania jednostki jest już tak duży, że może prowadzić do znacznego pogorszenia zdrowia lub nawet utraty życia. W tej fazie osoba uzależniona od pracy żyje i opiera się tylko i wyłącznie o pracę. Wszystko jest skoncentrowane wokół pracy, a pozostałe aspekty życia tracą już całkowicie jakąkolwiek wartość. 

Odczuwane emocje: Przeplatają się cykle kompulsywnej pracy z poczuciem całkowitej utraty kontroli nad własnym zachowaniem. Uwydatniają się zachowania typowe dla uzależnienia.   

Kiedy wzmożona praca nie jest pracoholizmem?

Warto podkreślić, że zdarzają się sytuacje w życiu, w których wzmożone poświęcenie się pracy wynika z czynników zewnętrznych i jest okresowe, w przypadku gdy np. otrzymujemy nowe zadania na nowym stanowisku, zmieniają się warunki gospodarcze, szef deleguje dodatkowe obowiązki. Kluczowa różnica polega na tym, że po takiej fazie zaistnienia czynników zewnętrznych u osoby nieuzależnionej od pracy następuje faza spadku zaangażowania w pracę, a u osoby uzależnionej nie i kontynuuje ona wzmożone zaangażowanie się w pracę.    

Pamiętajcie też, że często wypalenie zawodowe, pracoholizm i depresja mogą przybierać podobną postać (więcej o tych różnicach i podobieństwach przeczytasz tutaj), lub się przenikać, dlatego tak ważna jest wizyta u specjalisty, który po szczegółowym wywiadzie ustali przyczynę problemu i wskaże odpowiednie działania.

Negatywny wpływ pracoholizmu na relacje

Pracoholizm negatywnie odbija się na wszystkich sferach życia 5: zdrowiu psychicznym, somatyce, życiu zawodowym, relacjach. 

WPŁYW NA BLISKIE OSOBY: PARTNERÓW I DZIECI, PRZYJACIÓŁ I ZNAJOMYCH 

Pracoholizm ma destrukcyjny wpływ na relacje międzyludzkie. Życie rodzinne jest zaburzone w wyniku zaniedbań na tym polu. Osoba uzależniona od pracy powoli traci zdolność do rozwiązywania problemów oraz do sprawnego komunikowania się z partnerami i pozostałymi członkami rodziny. W bardzo małym stopniu włączona jest w życie emocjonalne rodziny, nie spełnia swojej społecznej roli. Pracoholik przenosi swoje zachowania z sytuacji związanych z pracą na sytuacje rodzinne, co prowadzi do wysokich oczekiwań od swoich dzieci, perfekcjonizmu, kontroli i krytykowania partnera/partnerki. 

Czego doświadczać może partner_ka osoby uzależnionej od pracy? 
  • współuzależnienia 
  • poczucie bycia ignorowanym 
  • poczucie pominięcia i niedocenienia 
  • poczucie bycia manipulowanym 
  • poczucie niższości 
  • poczucie winy 
  • zwątpienie we własne zdrowie psychiczne
Czego może doświadczać dziecko pracoholika? 
  • poczucie bycia niekochanym 
  • poczucie izolacji 
  • poczucie emocjonalnego i fizycznego porzucenia
Prowadzić to może w późniejszym czasie do m.in.: 
  • poczucia nieadekwatności własnych dokonań 
  • samokrytyki 
  • nadmiernej odpowiedzialności 
  • niechęci delegowania zadań  

Relacja ojca pracoholika z dziećmi

Skutki dorastania z rodzicem pracoholikiem prowadzą do różnych konsekwencji w zależności od płci - dziecka i rodzica. 

OJCIEC PRACOHOLIK: AUTORYTATYWNY
Synowie autorytatywnych ojców pracoholików mają trudność w zidentyfikowaniu swojej roli społecznej jako mężczyzny, podczas gdy córki zaprzeczają swojej kobiecości, na rzecz cech pożądanych przez ojca, związanych z zaradnością. 

OJCIEC PRACOHOLIK: WIECZNY CHŁOPIEC
Jeśli zaś ojciec pracoholik jest typem wiecznego chłopca, ich córki odczuwać mogą poczucie zagubienia, brakuje im pewności siebie i są chłodne wobec swoich partnerów. Synowie natomiast mogą doświadczać zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych, depresji, niepokoju, wyuczonej bezradności. 

OJCIEC PRACOHOLIK: ZANIEDBUJĄCY
Trzeci typ to ojciec pracoholik, który zaniedbuje rodzinę i izoluje się od rodzinnego życia. Dzieci takich ojców najczęściej przejawiają bunt, poprzez demonstracyjne, autodestrukcyjne i nadmiernie ambitne zachowania chcą zdobyć miłość i uwagę. 


Pogorszenie się relacji z osobami bliskimi czy znajomymi w efekcie sprawia, że osoba uzależniona od pracy ma coraz większe poczucie wyobcowania i utwierdza się tylko w słuszności własnych przekonań, co tylko ułatwia dalszy rozwój uzależnienia. W ten sposób koło się zamyka (6). 

Wpływ pracoholizmu na relacje w pracy

  • wywieranie negatywnego wpływu na grupę pracowników 
  • narzucanie pośpiechu 
  • wysokie oczekiwania 
  • nierespektowanie potrzeb innych osób 
  • niski poziom empatii 
  • niski poziom zaufania  
  • brak satysfakcji  z rezultatów pracy swojej i zespołu 
  • współzawodnictwo i podejrzliwość 
  • niechęć do współpracy 
  • poczucie pogardy wobec innych 
  • niezrozumienie braku zaangażowania innych osób w pracę 
  • sztywność myślenia 
  • niechęć delegowania zadań innym osobom 
  • poczucie, że zadanie najlepiej wykonane przez samego siebie 
  • skupianie się na nieistotnych detalach 
  • perfekcjonizm

Pracoholikowi towarzyszy nieustanny lęk

  • lęk przed niepowodzeniem i porażką 
  • lęk przed nudą 
  • lęk przed lenistwem 
  • lęk przed odkrywaniem 
  • lęk przed samoświadomością 
  • paranoja 
  • zaprzeczenie 
  • kontrola własnego życia

Pracoholik może próbować radzić sobie ze swoim uzależnieniem za pomocą różnych mechanizmów regulacji emocji:

  • zaprzeczenie (brak konfrontacji z problemami) 
  • kontrola (nad własnym życiem; praca daje wrażenie bezpieczeństwa i kontroli nad sytuacją) 
  • władza (zdobywanie jej sprawia, że pracoholik dąży do bycia najlepszym, w kontekście statusu i prestiżu w grupie)    

Doświadczenia kognitywne i emocjonalne pracoholika

  • problemy z pamięcią 
  • zaburzenia procesu myślenia 
  • zaburzenia koncentracji 
  • obniżenie aktywności psychicznej  
  • słabość 
  • stany depresyjne 
  • zaburzenia lękowe 
  • nadmierne procesy intelektualne 
  • hiperaktywność 
  • niecierpliwość 
  • nerwowość 
  • szybkie nudzenie się     

Błędne przekonania pracoholika

  • tylko ciężka praca zapewnia szczęście 
  • ciężka praca jest oczekiwana przez społeczeństwo 
  • każdy musi wykonywać swoje obowiązki perfekcyjnie, bo tylko wtedy może być usatysfakcjonowanym i porządnym człowiekiem 
  • nie można być średnim, liczy się tylko bycie najlepszym 
  • wolny czas, to stracony czas 
  • można się czuć dobrze tylko mając aprobatę innych osób

Co mówią osoby uzależnione od pracy o swoich odczuciach?

“Jestem ciągle zmęczona i wyczerpana, nawet jeśli nie robię wiele, wstaję rano i już jestem zmęczona, czy to depresja?” “
"Nie mogę opuścić pracy, nie umiem się odłączyć, czuję się przywiązana jakimiś linami” 
“Nie pamiętam, kiedy ostatnio odpoczęłam” 
“Jestem tak zmęczona, że czuję, jakbym za chwilę miała umrzeć” 
“Muszę ciągle działać, nie wiem czemu, ale muszę, jeśli nie pracuję, to tak jakby mnie nie było, jakbym nie żyła” 
“Nie widzę ludzi, tylko przyszłych klientów, nie wiem nawet kim są, nie pamiętam ich, są dla mnie od pewnego czasu tylko obiektem”
“Gdy się budzę, myślę o pracy” 
“Jestem totalnie niestabilna, kiedy nie jestem w pracy, nie mogę się skupić i nie wiem jak zastąpić obsesyjne myślenie o pracy czymś innym”
"Jestem i muszę być zajęta przez cały czas”   

Wypalenie zawodowe jako konsekwencja pracoholizmu

Nieleczony pracoholizm może prowadzić do syndromu wypalenia zawodowego (7). Wzmożona ilość pracy może prowadzić do wyczerpania, który jest jednym z aspektów wypalenia zawodowego. Poza emocjonalnym i fizycznym zmęczeniem, syndrom ten obejmie także depersonalizację i spadek satysfakcji z własnych osiągnięć. Pojawiają się trudności z relacjach międzyludzkich, unikanie ludzi, niższa samoocena. 

Fundamentalne różnice pomiędzy pracoholizmem a syndromem wypalenia zawodowego polegają na: 
  • POMOCY LUDZIOM:  w przypadku syndromu praca wymaga kontaktu z innymi ludźmi i pomagania im, podczas gdy pracoholik nie doświadcza obowiązku pomocy innym ludziom. 
  • REAKCJI: w przypadku psychofizycznego zmęczenia osoba z wypaleniem zawodowym zareaguje obniżoną aktywnością, a pracoholik wzmożoną aktywnością i zaangażowaniem w pracę.
Warto także wspomnieć o genetycznie uwarunkowanym lub warunkowanym wpływem środowiska typie osobowości A, który sprzyja nastawieniu na osiąganie celów i kontrolowaniu środowiska zewnętrznego (8). Taka osoba doświadcza stresu w sytuacji, kiedy nie jest w stanie tej kontroli uzyskać. W początkowej fazie jest to wzmożona czujność i pobudliwość, następnie zintensyfikowana agresja, aż wreszcie poczucie bezradności.  

Model pracoholika zorientowanego na osiągnięcia z kolei zakłada, że zaburzenie bierze się z trzech błędnych przekonań: że musi stale udowadniać swoją wartość i się wykazywać, by potwierdzić swoją pozycję; że nie istnieje żadna zasada moralna wedle której kara i nagroda są otrzymywane przez osoby, które na nie zasługują; aż wreszcie, aby osiągnąć samospełnienie, należy dążyć do osiągania ambitnych celów. 

Pracoholizm jest konsekwencją metod edukacji i socjalizacji, a dodatkowo odróżnia go od osobowości typu A obsesyjno-kompulsywna natura symptomów. 

Pracoholizm i jedna z jego potencjalnych konsekwencji, wypalenie zawodowe, to problemy związane z pracą, których doświadczają osoby indywidualne na współczesnym rynku pracy, który wyznacza cele przewyższające umiejętności i zdolności, często doprowadzając ich do nadludzkiego wysiłku, promując nadmierną aktywność, wymagając perfekcyjnych wyników, przyczyniając się do wyczerpania lub nawet utraty zdrowia.

Leczenie pracoholizmu

Pracoholizm to uzależnienie i jest chorobą podlegającą leczeniu. 

"Leczenie koncentruje się głównie na strategiach interwencji poznawczych i behawioralnych, rozmowach motywacyjnych, oraz systemowej terapii rodzinnej. Celem terapii jest pomoc w przezwyciężeniu utrwalonych wzorców myślowych i działań. Osoby uzależnione uczą się rozpoznawać własne stany emocjonalne, wyznaczać realistyczne cele, budować zdrowe relacje z otoczeniem, planować czas wolny. 

Behawioralna terapia koncentruje się na takich obszarach jak techniki relaksacyjne, systematyczna desensytyzacja, monitorowanie behawioralne, trening umiejętności społecznych, trening asertywności i techniki rozwiązywania problemów. Często by osiągnąć długofalową poprawę i równowagę w życiu, konieczne jest dostrzeżenie i zrozumienie głębszych problemów leżących u podstaw pracoholizmu. Bardzo użyteczną może się okazać terapia metapoznawcza, terapia poznawczo-behawioralna czy terapia schematów". (Źródło: https://nowewidoki.com/pracoholizm-jak-sobie-poradzic/).

Dodatkowo, poniżej inspirowana propozycja, jak można pracować z przekonaniami, które mamy na temat pracy. Błędne, niekorzystne dla naszego dobrostanu i zdrowia przekonania warto przepracować i zastąpić je zdrowymi przekonaniami. (Źródło: https://nowewidoki.com/pracoholizm-jak-sobie-poradzic/).
Cieszymy się, że przeczytałeś nasz artykuł. To oznacza, że interesujesz się zdrowiem psychicznym swoim lub innych. Czujemy się w obowiązku wspomnieć, że wypalenie zawodowe ma wiele twarzy, a każdego człowieka dotyka w inny sposób. 
Bardzo ważne jest rozpoznanie wypalenia zawodowego w jak najwcześniejszym stadium i podjęcie pracy nad jego wyleczeniem. Pamiętaj, wypalenie zawodowe to nie choroba, to nie powód do wstydu, to nie oznaka słabości. Warto umówić się na konsultację ze specjalistą, aby zadbać o swoją energię życiową.

 (1) (Mieścicka, 2002) 
(2) (Bortkowski et al., 2001; Scott et al., 1997; Bańka 2002; Kalinowski et al., 2005; McClelland, 1985; Fassel, Schaef, 1989; as cited in: Szpitalak, 2012, p. 41)
(3) Wojdyło, 2004
(4) Oates 1968, Mellibruda, 2003, Fassel, 1990  
(5) Kalinowski et al. 2005
(6) McMilan et al. 2004, Robinson, 1989, 2000, etc.
(7) Fassel, 1990, Mieściska, 2002
(8) Glass, 1977, Wrześniewski 1993
Szukaj